Farkın Tarihi ve Nasıl Ölçüyoruz
Cinsiyete dayalı ücret farkının cinsiyete dayalı iş bölümünde derin tarihsel kökleri vardır. Birçok ülkede eşit ücret yasalarının uygulanmasına rağmen, uygulama boşlukları ve yapısal engeller ilerlemeyi sınırlamıştır. Dünya Ekonomik Forumu’nun 2023 raporu, küresel cinsiyet farkı puanının %68,4 oranında kapandığını gösterdi, bu 2022’deki %68,1’den yalnızca marjinal bir iyileşmeyi temsil ediyordu.
2025’te küresel kontrolsüz cinsiyete dayalı ücret farkı 0,83 seviyesindeydi, yani kadınlar erkeklerin kazandığı her dolar için 83 sent kazanıyordu, kontrollü fark ise bir sentlik farkla daha dardı.
Bölgesel Farklılık
Ülkeler ve bölgeler arasında cinsiyete dayalı ücret farkında önemli farklılıklar bulunmaktadır. OECD ülkelerinde ortalama düzeltilmemiş cinsiyete dayalı ücret farkı %11,9’dur. Avrupa Birliği içinde fark, Lüksemburg, Romanya ve Slovenya gibi ülkelerde %5’in altından Macaristan, Almanya, Avusturya ve Estonya’da %17’nin üzerine kadar değişmektedir.
Ekonomik kalkınma ile cinsiyete dayalı ücret farkı arasındaki ilişki karmaşıktır. Bazı ekonomik olarak gelişmiş ülkeler önemli ücret farklarını korurken, bazı gelişmekte olan ekonomiler daha fazla ücret eşitliği göstermektedir.
Temel Etkenler
Yatay ve dikey mesleki ayrışma, ücret farkının başlıca etkenleri olmaya devam etmektedir. Kadınlar, düşük ücretli sektörlerde ve pozisyonlarda orantısız şekilde yoğunlaşmıştır. Farka en önemli katkılardan biri “annelik cezası"dır — çocuğu olmayan kadınlar ve çalışan babalarla karşılaştırıldığında çalışan annelerin yaşadığı ücret dezavantajı. Bu ceza, toplam cinsiyete dayalı ücret farkının yaklaşık %80’ini oluşturmaktadır.
Dünya Bankası raporu, kadınların dünya genelinde erkeklerin yasal haklarının üçte ikisinden azına sahip olduğunu buldu. 98 ekonomi eşit iş için eşit ücret zorunlu kılan yasalar çıkarmış olsa da, yalnızca 35’i ücret şeffaflığı önlemleri veya uygulama mekanizmalarını benimsemiştir.
Ekonomik Maliyetler ve Ödüller
Cinsiyete dayalı ücret farkını kapatmak önemli bir ekonomik fırsat sunmaktadır. PricewaterhouseCoopers, farkın tamamen kapatılmasının OECD ekonomilerinin GSYİH’sine 6 trilyon dolardan fazla ekleyebileceğini tahmin etmektedir. ILO, işgücü piyasası katılım oranlarındaki farkın 2025’e kadar %25 azaltılmasının küresel GSYİH’yi %3,9 artırabileceğini öngörmektedir.
Donut Ekonomisi Perspektifi
Donut Ekonomisi çerçevesinde, cinsiyete dayalı ücret farkı gelir eşitliği ve cinsiyet eşitliği için sosyal temel gereksinimlerini karşılamadaki başarısızlığı temsil etmektedir. Kadınlar erkeklerden önemli ölçüde daha az kazandığında, temel ihtiyaçları karşılama ve ekonomik güvenliğe ulaşma kapasiteleri tehlikeye girmektedir. Farklarını kapatmada en fazla ilerleme kaydeden ülkeler, ücret şeffaflığı önlemlerini, uygun fiyatlı çocuk bakımını ve dengeli ebeveyn izni politikalarını birleştiren kapsamlı yaklaşımlar uygulamışlardır.